Kanser, hücrelerin kontrolsüz şekilde çoğalmasıyla oluşan karmaşık bir hastalık grubudur. Normalde hücreler, hasar gördüklerinde ya da görevlerini tamamladıklarında “apoptozis” adı verilen kontrollü bir ölüm sürecine girerler. Ancak kanser hücreleri bu mekanizmayı bozarak yaşamaya devam eder. Bu nedenle, modern kanser tedavilerinin önemli bir hedefi kanser hücrelerinde apoptozisi tekrar başlatmaktır. Peki bu nasıl yapılır? İşte başlıca yollar:
P53, hücrenin “koruyucu bekçisi” olarak bilinir. DNA hasarını algılayıp hücreyi ya tamir eder ya da apoptoza gönderir. Kanser hücrelerinin büyük çoğunluğunda p53 geni bozulmuştur. Bazı ilaçlar (örneğin APR-246) bu mutant p53’ü yeniden aktif hale getirerek apoptoz sürecini başlatabilir.
Bcl-2 protein ailesi, hücreleri apoptozdan korur. Kanser hücrelerinde bu proteinler genellikle fazladır. Venetoclax gibi bazı ilaçlar, Bcl-2 proteinini baskılayarak kanser hücresini ölüm yoluna iter.
Apoptozun gerçekleşmesinde önemli rol oynayan “caspase” adı verilen enzimler vardır. Özellikle caspase-3, caspase-8 ve caspase-9 gibi enzimlerin etkinleştirilmesi, hücre içindeki yapıları parçalayarak kontrollü hücre ölümünü başlatır.
TRAIL, kanser hücrelerinin yüzeyindeki ölüm reseptörlerine bağlanarak yalnızca bu hücrelerde apoptoz başlatabilen bir moleküldür. Sağlıklı hücrelere zarar vermez. Bu yönüyle oldukça umut verici bir terapötik yaklaşımdır.
Reaktif oksijen türleri (ROS), hücre içinde zararlı maddelerdir. Aşırı ROS üretimi DNA’yı ve proteinleri hasara uğratarak apoptoz sinyali başlatabilir. Bazı kemoterapi ilaçları bu etkiyi kullanarak kanser hücrelerini strese sokar.
ER, hücre içi proteinlerin katlanmasını sağlar. Kanser hücreleri fazla protein üretirken bu sistem zorlanabilir. ER stresini artıran bazı moleküller, hücre içi dengeyi bozarak apoptoza neden olabilir.
Mitokondriler sadece enerji üretmekle kalmaz, aynı zamanda apoptozun başlatılmasında da rol oynar. Sitokrom C adlı molekül mitokondriden salındığında, hücre ölüm süreci devreye girer. Bazı ilaçlar bu salınımı tetikleyerek hücreyi apoptoza zorlar.
Kanser hücrelerinin apoptozdan kaçma yeteneği, tümörlerin büyümesine ve tedaviye direnç geliştirmesine neden olur. Ancak bilim insanları, bu hücreleri yeniden programlayarak doğal ölüm süreçlerini tetikleyen yöntemler üzerinde yoğun şekilde çalışıyor. P53 aktivasyonu, Bcl-2 baskılanması, kaspaz enzimleri ve TRAIL gibi hedefli tedaviler, gelecekte daha etkili ve yan etkisi az kanser tedavilerinin temelini oluşturabilir.
